• 26/11/2021
• 1032

TEH­NO­LO­GIK ÖSÜŞ — BÄS­DEŞ­LI­GE UKYP­LY­LY­GYŇ ŞER­TI

Häzirki döwürde ýurdumyz örän uly tehnologik ösüşi başdan geçirýär. Munuň özi Türkmenistany durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek boýunça uzak möhletleýin maksatnamanyň ileri tutulýan ugurlary bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Şonda öňdebaryjy düzüm böleklere ýokary tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagynda, ýerlerdäki işleriň kompýuterleşdirilmeginde iň oňat dünýä tejribesiniň özleşdirilmegine aýratyn ähmiýet berilýär. Sanly ykdysadyýet dünýäde innowasiýalaryň bäsdeşlige ukyplylygyna we ykdysady ösüşe möhüm itergi beriji güýç hökmündäki ornuny barha pugtalandyrýar. Özara gatnaşyklaryň täze ugurlarynyň açylmagyna giň mümkinçilikleri döredýän sanly ykdysadyýetiň ornaşdyrylmagy maglumatlaryň we tehnologiýalaryň elýeterliligine esaslanýan aragatnaşyk ulgamynyň kämilleşmegine bagly bolup durýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň tas­syk­lan we üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­ýän «Türk­me­nistan­da 2019 — 2025-nji ýyl­lar­da san­ly ykdy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy” ýur­du­my­zyň teh­no­lo­gi­k taý­dan dur­nuk­ly ösü­şi­niň mö­hüm gu­ra­ly­dyr. Şeý­le­lik­de, ýer­li se­riş­de­le­r we önüm­çi­lik kuw­wat­lykla­ry esa­syn­da yk­dy­sa­dy ösüş yzy­gi­der­li iler­le­dil­ýär. Äh­li pu­dak­la­ra hä­zir­ki za­manyň ösen teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň or­naş­dy­rylma­gy ýur­du­my­zyň halk ho­ja­lyk top­lu­my­ny döw­re­bap­laş­dyr­ma­gyň mö­hüm şert­le­ri­niň bi­ri­dir. Döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň nyg­taý­şy ýa­ly, in­no­wa­si­ýa­lar di­ňe bir teh­no­lo­gi­ýala­ry or­naş­dyr­ma­ga däl, eý­sem, äh­li ugurla­ryň yzy­gi­der­li döw­re­bap­laş­dy­ryl­ma­gy­na esas­lan­ýar. Mu­nuň özi mil­li yk­dy­sa­dy­ýetiň mun­dan beý­läk-de ösü­şi­niň esa­sy ugru­ny kes­git­le­ýär. Ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan oý­la­nyşyk­ly, giň ge­rim­li döw­let sy­ýa­sa­ty bi­len bag­ly­lyk­da, bu ul­ga­my düz­gün­leş­dir­ýän ka­da­laş­dy­ry­jy hu­kuk bin­ýa­dy yzy­gi­der­li pug­ta­lan­dy­ryl­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da “Aragat­na­şyk ha­kyn­da”, “Türk­me­nis­tan­da In­ter­net to­ru­nyň ösü­şi­ni we in­ter­net hyzmat­la­ry­ny et­me­gi hu­kuk taý­dan düz­günleş­dir­mek ha­kyn­da”, “Mag­lu­mat we onuň go­rag­ly­ly­gy ha­kyn­da”, “Ki­ber­howp­suz­lyk ha­kyn­da”, “Elekt­ron res­mi­na­ma, elektron res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy we san­ly hyzmat­lar ha­kyn­da” Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nunla­ry­nyň ka­bul edi­len­di­gi­ni bel­le­me­li­di­ris. San­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň iş­jeň or­naş­dy­rylma­gy bu ugur­da ýo­ka­ry de­re­je­li, öz hü­närin­den kä­mil baş çy­kar­ýan hü­när­men­le­riň taý­ýar­ly­gy­na bo­lan mö­hüm ta­la­by hem öňe çy­kar­ýar. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz 1-nji sent­ýabr­da paý­tag­ty­my­zyň Masla­hat köş­gün­de Bi­lim­ler we ta­lyp ýaş­lar gü­ni hem-de tä­ze okuw ýy­ly­nyň baş­lanma­gy my­na­sy­bet­li ge­çen umu­my okuw sa­pa­gyn­da: «Bäs­deş­li­ge ukyp­ly, ösü­şiň ýo­ka­ry dep­gin­le­ri­ni ga­zan­ma­gyň mö­hüm şer­ti hök­mün­de önüm­çi­li­ge san­ly teh­nolo­gi­ýa­la­ry or­naş­dyr­ýa­rys. Bu ugur­dan ýaş hü­när­men­le­ri taý­ýar­la­ma­ga uly äh­mi­ýet ber­ýä­ris. Se­bä­bi in­no­wa­si­ýa­lar, hä­zir­ki za­man ylym­la­ry, na­no­teh­no­lo­gi­ýa­lar, sanly ul­gam adam­zat jem­gy­ýe­ti­ni öňe alyp bar­ýar» di­ýip bel­le­di. Tä­ze teh­no­lo­gi­ýala­ryň öz­leş­di­ril­me­gi ne­ti­je­sin­de ýur­du­myz dün­ýä­niň san­ly gi­ňiş­li­gi­ne iş­jeň go­şu­lyşýar, hal­ka­ra ba­zar­da bäs­deş­li­ge ukyp­ly önüm­çi­lik­ler işe gi­ri­zil­ýär. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň dör­dün­ji se­na­gat rewol­ýu­si­ýa­sy eý­ýa­myn­da ýaş­la­ry­my­zyň in­no­wa­si­on bar­lag­la­ra iş­jeň gat­naş­ma­lydy­gy, tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ry dö­ret­me­li­di­gi ha­kyn­da­ky sar­gyt­la­ryn­dan ugur al­nyp, ýo­ka­ry okuw mek­de­bi­miz­de ola­ryň san­ly in­no­wa­si­ýa­lar dün­ýä­sin­de kä­mil­leş­mek­leri­ne giň müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­ýär. Bu ýerde «San­ly çöz­güt — IT meý­dan­ça» ho­jalyk jem­gy­ýe­ti he­re­ket ed­ýär. Ýur­du­my­zyň mek­dep okuw­çy­la­ry, ta­lyp­la­ry, ýaş alymla­ry hem-de ýaş hü­när­men­le­ri bu ýer­de in­no­wa­si­on şä­her, san­ly bi­lim, söw­da we hyz­mat­lar ul­ga­my, mag­lu­mat hem-de kiber­howp­suz­lyk ugur­la­ry bo­ýun­ça program­ma üp­jün­çi­lik­le­ri­dir tas­la­ma­la­ryň üstün­de iş­le­ýär­ler. «Türk­me­nis­tan­da 2021 — 2025-nji ýyl­larda san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­sy­ny» ama­la aşyr­ma­gyň çäk­le­rin­de al­nyp ba­rylýan iş­le­riň der­wa­ýys­ly­gy­na, ide­ýa­sy­nyň öz­bo­luş­ly­ly­gy­na, teh­no­lo­gik çöz­gü­di­ne, in­no­wa­si­on tä­ze­çil­li­gi­ne we beý­le­ki aý­ratyn­lyk­la­ry­na äh­mi­ýet be­ril­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz mil­li yk­dy­sady­ýe­ti­mi­ziň pu­dak­la­ry­na hä­zir­ki za­ma­nyň ösen tej­ri­be­si­ni or­naş­dyr­mak­da, mag­lumat mer­kez­le­ri­niň işi­ni kä­mil­leş­dir­mek­de, «akyl­ly» şä­her bi­len bag­la­ny­şyk­ly teh­nolo­gi­ýa­la­ry ös­dür­mek­de ýur­du­my­zyň bi­lim ul­ga­my­na mö­hüm or­nuň de­giş­li­di­gi­ni bel­leýär. Şun­da ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­niň mugal­lym­la­ry­nyň we ta­lyp­la­ry­nyň giň möç­ber­li öz­gert­me­ler mak­sat­na­ma­sy­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne iş­jeň gat­naş­ma­ly­dyk­la­ry­ny, ola­ryň yl­my iş­le­ri­ni peý­da­lan­mak üçin zerur ta­gal­la­la­ryň edil­me­li­di­gi­ni nyg­ta­ýar. Hä­zir­ki wagt­da ýur­du­myz­da amala aşy­ryl­ýan gur­lu­şyk iş­le­rin­de, bi­lim ulga­myn­da, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň pudak­la­ryn­da san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ry iş­jeň ulan­mak, hä­zir­ki za­man yl­my­nyň ga­zanan­la­ry­ny öz­leş­dir­mek we tä­ze­çil usul­la­ry or­naş­dyr­mak bo­ýun­ça giň möç­ber­li çä­reler ýaý­baň­lan­dy­ryl­ýar. Ahal we­la­ýa­ty­nyň tä­ze eda­ra ediş mer­ke­zin­de, äh­li ýer­ler­de di­ýen ýa­ly «akyl­ly» şä­her­ kon­sep­si­ýa­syna aýratyn üns be­ril­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň ta­lyp­la­ry­nyň «E-mek­dep», «On­laýn mar­ket», «Wir­tual hi­mi­ýa tej­ri­be­ha­na­sy», «Elekt­ron test ul­ga­my», «Ze­hin­li­je», «Bi­na­la­ryň 3D görnüş­li şe­ki­li», «In­te­rak­tiw ki­tap», «Yl­ham se­ýil­gä­hi­ne wir­tu­al sy­ýa­hat», «Aş­ga­bat şä­he­ri­niň aw­to­bus ugur­la­ry», «Aw­to­matlaş­dy­ry­lan aw­to­du­ral­ga», «Akyl­ly» öý ulga­my», «Inno­wa­si­on şä­her­de AI tas­la­mala­ry­ny or­naş­dyr­mak», «Wi­deo ýaz­gy­la­ryň kö­me­gi bi­len şah­sy­ýet­ler ba­ra­da mag­lumat al­mak», «On­laýn gör­nüş­de «Bi­lim» žur­na­ly­na abu­na ýa­zyl­mak», «Ça­ga­lar bag­la­ry­na on­laýn res­mi­na­ma tab­şyr­mak», «Ça­ga­la­ra 4 dil­de elip­biý öw­ret­mek», «Kafe», «Dün­ýä dil­le­ri­ni öw­re­di­ji prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi», «Söw­da we hyz­mat­lar ul­gamy­ny aw­to­mat­laş­dyr­mak», «Tiz kö­mek» ul­ga­my», «Elekt­ron ha­sa­bat ýö­ret­mek üçin prog­ram­ma», «Mag­lu­mat­lar», «Reýting prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi» ýa­ly tas­la­mala­ry yh­las­ly göz­leg­le­riň mi­we­si­dir. Şu­lar­dan gör­nü­şi ýa­ly, ins­ti­tu­ty­myz­da ta­lyp ýaş­la­ra be­ril­ýän bi­li­miň hi­li­ni ýo­karlan­dyr­mak, ta­lyp­la­ry yl­my we tas­la­ma işle­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mä­ge çek­mek, in­no­wa­sion teh­no­lo­gi­ýa­la­ry okuw iş­le­ri­ne giň­den or­naş­dyr­mak bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn iş­ler ama­la aşy­ryl­ýar. Bi­lim oja­gy­myz­da al­nyp ba­ryl­ýan yl­my-bar­lag iş­le­ri ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ni san­ly­laş­dyr­mak, mag­lumat ul­gam­la­ry­ny ne­ti­je­li do­lan­dyr­mak, olaryň howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek bi­len bag­ly dür­li me­se­le­le­ri öz içi­ne al­ýar. Giň göz­ýe­tim­li, Wa­ta­na we­pa­ly ýaş­lary ýe­tiş­dir­mek­de döw­re­bap müm­kin­çi­lik­le­ri dö­re­dip ber­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak bol­sun, il-ýurt bäh­bit­li iş­le­ri ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin.

Esen HOJAGULYÝEW,

Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we

informatika institutynyň mugallymy.