• 26/11/2021
• 4637

Maşgaladan başlanýan mukaddes iş

Maş­ga­la — jem­gy­ýe­tiň iň ki­çi to­pa­ry bol­mak bi­len bir ha­tar­da, jem­gy­ýe­tiň esa­syny dü­zü­ji­dir. Çün­ki maş­ga­la­dan baş­lan­ýan ter­bi­ýe ça­ga­nyň gel­jek­ki dur­mu­şy­nyň öze­ni­ni düz­ýär. Türk­men hal­ky­myz maş­ga­la mu­kad­des­lik hök­münde ga­rap, ça­ga ter­bi­ýe­si­ne wa­jyp orun be­rip­dir. «Ça­ga eziz, ede­bi on­da­nam eziz», «Maş­ga­lam — baş ga­lam», «Edep al­tyn­dan gym­mat» ýa­ly bir­nä­çe ata­lar sö­zi pe­der­le­ri­mi­ziň maş­ga­la ter­bi­ýe­si­ne aý­ra­tyn üns be­ren­di­gi­niň ala­ma­ty­dyr. Hä­zir­ki dö­wür­de mil­li Li­de­ri­mi­ziň ta­gal­la­sy ne­ti­je­sin­de jemgy­ýe­ti­miz­de ça­ga­nyň ir­ki ösü­şi­ne, sag­dyn ke­ma­la gel­me­gi­ne aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Edep­li, ter­bi­ýe­li ça­ga­ny gö­re­niň­de, göw­nüň gal­ky­nyp, guwan­jyň art­ýar. El­bet­de, ter­bi­ýeçilik işini dog­ry alyp bar­mak ene-ata­nyň öňün­dä­ki uly we­zi­pe bo­lup dur­ýar. Hut şo­nuň üçin ene-ata­lar ça­ga­nyň dün­ýä inen il­kin­ji gün­le­rin­den baş­lap, öz ed­ýän he­re­ket­le­ri­ne, aýd­ýan söz­le­ri­ne üns ber­me­li­dirler. Se­bä­bi ça­ga bi­ziň aýd­ýan zat­la­ry­my­zy däl-de, ed­ýän he­reket­le­ri­mi­zi gaý­ta­la­ýar. Şu ýer­de şeý­le ro­wa­ýa­ty ge­tir­mek ýer­lik­li bo­lar. Ga­dym dö­wür­ler­de bir ene-ata öz ça­ga­sy­nyň elin­den tu­tup, akyl­da­ryň ýa­ny­na bar­ýar. Olar akyl­da­ra: «Biz ça­ga­my­zy ha­çan ter­bi­ýe­läp baş­la­sak go­wy bo­lar­ka, mas­la­hat ber­se­ňiz» diý­ýärler. Şon­da akyl­dar: «Ça­ga­ňyz nä­çe ýa­şyn­da?» di­ýip so­ra­ýar. Olar ça­ga­la­ry­nyň üç ýa­şyn­da­dy­gy­ny aý­dan­la­ryn­da, akyl­dar: «Siz eý­ýäm üç ýyl gi­jä ga­lyp­sy­ňyz» diý­ýär. Ro­wa­ýat­dan gör­nü­şi ýa­ly, ene-ata ça­ga­nyň ter­bi­ýe­si­ne örän oý­la­ny­şyk­ly, öz wag­tyn­da çyn­la­kaý çe­me­leş­me­li­dir. Ça­ga­nyň ir­ki ýaş döw­rün­de aň ter­bi­ýe­si­niň mö­hüm äh­mi­ýe­ti bar­dyr. Kör­pe­le­riň ýa­nyn­da ha­la­nyl­ma­ýan en­dik­le­ri et­mek — ga­har­lan­mak, ma­ny­syz söz­le­ri aýt­mak onuň gel­jek­ki dur­mu­şyna uly zy­ýan ýe­ti­rip bi­ler. Ça­ga­ny has er­ki­ne goý­ber­mek ýa-da hem­me zat­lar­dan çäk­len­dir­mek hem dog­ry ha­sap­la­nyl­ma­ýar. Äh­li zat­lar­dan çäk­len­di­ri­len ça­ga gel­jek­de öz­baş­dak he­re­ket­leri et­mä­ge, öz müm­kin­çi­lik­le­ri­ni gör­kez­mä­ge çe­kin­ýän şah­sy­ýet bo­lup ýe­tiş­ýär. Maş­ga­la­da söý­gi, mä­hir ber­lip ulal­dy­lan ça­ga özü­ni go­rag­ly, ynam­ly duý­ýar.

Biz — ene-ata­lar, köp­lenç öz iş-ala­da­la­ry­myz bi­len ba­şa­gaý bo­lup, ça­ga­la­ry­my­zyň ber­ýän so­rag­la­ry­na nä­dog­ry jo­gap ber­ýä­ris ýa-da ola­ryň gür­rüň­le­ri­ni başdansow­ma diň­le­ýä­ris. Şeý­le ýag­daý nä­dog­ru­dyr. Ça­gala­ryň so­rag­la­ry­na be­ren ýal­ňyş jo­gap­la­ry­myz ola­ryň gel­jek­ki dur­mu­şyn­da­ky he­re­ket­le­ri­ne zy­ýan ýe­ti­rip bi­ler. Ça­ga­la­ra aý­ra­tyn ala­da, mä­hir bi­len ga­ra­mak jem­gy­ýetiň ta­lap­la­ry­na la­ýyk kä­mil şah­sy­ýet­le­riň ke­ma­la gel­me­gi­niň baş şer­ti­dir. Ça­ga­la­r bi­len köp­räk gür­leş­mek, ola­ryň pi­ki­ri­ni diň­le­mek ene-ata bilen ça­ga­nyň ara­syn­da­ky gat­na­şyk­la­ryň, bi­rek-bi­re­ge bo­lan yna­myň dö­re­me­gi­ne ge­ti­rer. Ça­ga­la­ra ki­tap­la­ry, er­te­ki­le­ri okap ber­mek, aý­dyp ber­mek go­wy ne­ti­je­le­ri be­rer. Ki­çi ýaş­ly ça­ga­lar ki­ta­by ses­li okap bere­niňde ony diň­le­me­gi go­wy gör­ýär­ler. Ki­ta­by ça­ga bi­len bi­le oka­ma­ga nä­çe ir baş­la­sa­ňyz, şon­ça-da ne­ti­je­si go­wy bo­lar. Ça­ga­nyň il­kin­ji gü­nün­den, ki­tap oka­ýan ata-ene­si­niň se­si, oňa hüw­di ýa­ly eşi­di­lip, ony süý­ji uka ba­tyr­ýar. Eger-de heniz ki­tap okap baş­la­ma­dyk bol­sa­ňyz, on­da ony maş­ga­la dä­bi­ňi­ze öwür­mek ge­rek. Ki­tap­ha­na ýa-da ki­tap dü­ka­ny­na ba­ra­ny­ňyzda, bir­nä­çe gy­zyk­ly, su­rat­ly ça­ga ki­tap­la­ry­ny alyň we her gün ag­şam uka git­mez­den öň, ça­ga­ňy­za okap be­riň. Ki­ta­by ses­li oka­mak örän wa­jyp­dyr, eger ça­ga mek­dep ýa­şy­na ýet­män­kä öý­de eli ga­zet-žur­nal­ly ene-ata­sy­ny gö­rende, on­da hem gy­zyk­lan­ma dö­re­ýär, se­bä­bi ki­çi ýaş­ly ça­ga­lar he­mi­şe ulu­la­ryň ede­ni­ni et­jek bol­ýar­lar. Ça­ga dog­lan­dan üç ýa­şa­ýan­ça is­len­dik öw­re­den za­dy­ňy go­wy ýat­da sak­la­ýar, se­bä­bi şu ýaş ara­ly­gyn­da ça­ga gür­le­me­gi öw­ren­ýär, beý­ni öý­jük­le­rin­de ösüş uly dep­gin­de bol­ýar, şol dö­wür­de ça­ga­ňyz bi­len köp gür­leş­se­ňiz, su­rat­ly ki­tap­lar­dan er­te­ki aý­dyp be­rip gy­zyk­lan­dyr­sa­ňyz, ça­ga­nyň gel­je­gi­ne, oý­lap ta­py­jy­ly­gy­na, pikir­le­ni­şi­ne, ýat­keş­li­gi­ne, öz pi­ki­ri­ni dil­den we ýa­zuw üs­ti bi­len go­wy be­ýan et­me­gi­ne, ugur­ta­py­jy­ly­gy­na, dil öw­ren­me­gi­ne uly ýar­dam eder­si­ňiz. Ça­ga bi­raz ula­la­nyn­dan soň­ki­çikä aý­dyp be­ren er­te­ki­le­ri­ňi­zi okap ber­se­ňiz we on­dan şol er­te­ki­ni gür­rüň ber­me­gi­ni so­ra­sa­ňyz, ça­ga­nyň oka­ma­ga, bil­mä­ge bo­lan hö­we­si has-da ar­tar. Il­ki er­te­ki­li, soň­ra ýö­ne­keý­je ki­tap­la­ry oka­ma­ga ber­se­ňiz has-da go­wy bo­lar. Nä­me üçin kä­bir kör­pe­ler ça­ga­lar ba­gy­na ba­ran­da ber­len goş­gu­la­ry iki ge­zek gaý­ta­lan­dan soň ýat­dan aý­dyp bil­ýär­ler, kä­bir­le­ri­ne bol­sa on ge­zek hem az­lyk ed­ýär? Mu­nuň se­bä­bi ene-ata­nyň ça­ga ki­çi wag­ty çeken zäh­me­ti­niň ne­ti­je­si­dir. Ene-ata­lar, köp­lenç, ça­ga­la­ry ders­le­rin­den kyn­çy­lyk çekse, onuň se­bä­bi­ni göz­le­ýär­ler. My­sal üçin, dil öw­ren­mek­de ça­ga kyn­çy­lyk çek­se, özü­ne «ýal­tan­ýan­syň» diý­ýä­ris, ýö­ne ol beý­le däl, eger-de ça­ga ki­çi wag­ty şol öw­ren­ýän di­lin­de ki­tap oka­lyp ber­len bol­sa, köp mul­t­film­le­ri, ki­no­la­ry gö­ren bol­sa, ol ça­ga di­li has aň­sat öw­re­ner­di. Eger ça­ga ma­te­ma­ti­ka­dan sa­nal­ýan çöp­le­ri be­rip sa­na­ma­gy öw­ret­se­ňiz, ol ula­lan­da ma­te­ma­ti­ka­dan hiç hi­li kyn­çy­lyk çek­mez. Ene-ata­lar ça­gala­ry­nyň dü­şün­je­li, bi­lim­li bol­ma­gy­ny is­le­ýän bol­sa­lar, on­da onuň ala­da­sy­ny ir­gö­zin­den et­me­li­dir­ler. Ça­ga ösüp gel­ýän na­hal ýa­ly­dyr, oňa nä­çe köp ideg et­sek, ol hem bi­ze şo­ňa görä mi­we be­rer. Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de mil­li Li­de­ri­miz ýaş ne­sil­le­riň döw­re­bap, kä­mil ter­bi­ýe­li şah­sy­ýet­ler bo­lup ýe­tişmek­le­ri ba­ba­tyn­da uly ta­gal­la ed­ýär. Bag­ty­ýar­lyk döw­rü­mi­ziň bagt­ly ne­sil­le­ri­niň gül­ki ses­le­ri be­lent­den ýaň­lan­syn! Pe­der­leri­miz­den mi­ras gel­ýän maş­ga­la mu­kad­des­li­gi has-da ber­käp, do­wa­mat do­wam bol­sun!

Dünýägözel ÇERKEZOWA, Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň mugallymy