• 26/11/2021
• 1178

Ýaşlaryň täzeçil ylmy çözgütleri

Çöz­güt — haý­sy­dyr bir me­se­le dog­ru­syn­da gel­nen ka­rar, ne­ti­je. Bel­li bir ka­ra­ra, ne­ti­jä gel­mek bol­sa ir­gin­siz pi­kir­len­mä­ni, do­wam­ly gözle­gi ta­lap ed­ýär. Tä­ze­çil yl­my çöz­gü­de ýet­mek üçin döw­re­bap bi­lim­le­riň we yl­my ga­ra­ýyş­la­ryň top­lu­my­ny ele al­mak ze­rur. Şu ba­bat­da ýaş alym­la­rymyz we ta­lyp ýaş­la­ry­myz pro­fes­sor-mu­gal­lym­la­ryň, ha­ly­pa alym­la­ryň ýolbaş­çy­ly­gyn­da yl­my ugur­la­ryň dür­li gör­nüş­le­ri bo­ýun­ça tas­la­ma­la­ry ýe­ri­ne ýe­tir­ýär­ler, ir­gin­siz kä­mil­leş­ýär­ler. Mu­ny Ylym­lar gü­ni my­na­sy­bet­li Türkme­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň we Türk­me­nis­ta­nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Ýaş­lar gu­ra­ma­sy­nyň ýa­nyn­da­ky Ýaş alym­lar mer­ke­zi­niň gu­rama­gyn­da «Ylym­ly ýaş­lar ber­ka­rar­ly­gyň bin­ýa­dy» ady bi­len ge­çi­ri­len yl­my tas­la­ma­la­ryň ser­gi bäs­le­şi­gi­niň my­sa­lyn­da-da aý­dyň gör­mek bol­ýar. Ýy­lyň-ýy­ly­na ge­çi­ril­ýän bu bäs­le­şi­giň esa­sy mak­sa­dy ze­hin­li ýaş­la­ry ylym­da, tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­lar bo­ýun­ça has äh­mi­ýet­li, tu­tum­ly iş­le­re höwes­len­dir­mek­den, gel­jek­de önüm­çi­li­ge or­naş­dyr­mak uky­by ýo­ka­ry yl­my tas­la­ma­la­ry ýü­ze çy­kar­mak­dan yba­rat­dyr. Şo­ňa gö­rä-de, «Türk­me­nis­tan — pa­ra­hat­çy­ly­gyň we yna­nyş­ma­gyň Wa­ta­ny» ýy­ly­myz­da Türk­me­nis­tanyň Te­le­kom­mu­ni­ka­si­ýa­lar we in­for­ma­ti­ka ins­ti­tu­ty­nyň ýa­nyn­da­ky «Sanly çöz­güt — IT meý­dan­ça» ho­ja­lyk jem­gy­ýe­ti­niň bi­na­syn­da ge­çi­ri­len bu bäs­le­şi­ge ýaş alym­lar 150-den gow­rak yl­my tas­la­ma­lar bi­len gat­naş­dy­lar. Ola­ryň ha­ta­ryn­da ýo­ka­ry, or­ta hü­när okuw mek­dep­le­ri­niň mu­gal­lym­la­rydyr ta­lyp­la­ry, yl­my-bar­lag eda­ra­la­ry­nyň ýaş hü­när­men­le­ri, mek­dep okuwçy­la­ry bar. Ser­gi bäs­le­şi­gi­ne hö­dür­le­nen iş­ler emin­ler to­pa­ry ta­ra­pyn­dan de­giş­li aý­ratyn­lyk­la­ry­na ga­rap, ýo­ka­ry de­re­je­de sel­je­ril­di. Hu­su­san-da, yl­my tas­la­mala­ryň teh­ni­ki we teh­no­lo­gi­ki çöz­güt­le­ri­niň tä­ze­çil­li­gi­ne, hä­zir­ki dö­wür üçin ze­rur­ly­gy­na, ama­ly hä­si­ýe­ti­ne ga­ral­dy. Şeý­le hem ýaş alym­la­ryň köp­çü­lik­de çy­kyş edip bil­mek en­dik­le­ri­dir ukyp­la­ry­na, saý­la­nan te­ma­nyň mak­sa­da­la­ýykly­gy­na, onuň gat­na­şy­jy ta­ra­pyn­dan esas­lan­dy­ry­lyş de­re­je­si­ne üns be­ril­di. Ýeňi­ji­ler yg­lan edi­lip, ola­ra da­ba­ra­ly ýag­daý­da Dip­lom­lar we gym­mat ba­ha­ly sow­gat­lar gow­şu­ryl­dy.

Yl­my tas­la­ma­la­ryň ser­gi bäs­le­şi­gi yl­myň 5 ug­ry bo­ýun­ça ge­çi­ril­ýär:

Hi­mi­ýa, bio­lo­gi­ýa, oba ho­ja­lyk, eko­lo­gi­ýa we lukman­çy­lyk ylym­la­ry.

Ra­dioe­lekt­ro­ni­ka, ener­geti­ka we aw­to­mat­laş­dy­ry­lan ul­gam­lar.

Prog­ram­ma üp­jün­çi­li­gi, web teh­no­lo­gi­ýa­lar we ki­ber­howp­suz­lyk.

In­no­wa­sion pe­da­go­gi­ka we in­no­wa­si­ýa­la­ryň yk­dy­sady­ýe­ti.

Ma­ket taý­ýar­ly­gy, sun­gat işi we kog­ni­tiw ylym­lar.

Ykdysady gatnaşyklaryň dünýä derejesinde ösýän, milli ykdysadyýetleriň sanlylaşýan döwründe, ilkinji nobatda, ylma daýanýan sanly innowasiýalara ähmiýet berilýär. Çünki sanly ulgam arkaly önümçilikleriň hili kämilleşdirilýär, netijeliligi ýokarlandyrylýar. Bu bolsa öz gezeginde maglumatkommunikasiýa tehnologiýalaryndan oňat baş çykarýan hünärmenleriň, şeýle hem ykdysady önümçiligi guramakda täzeçil çemeleşmeleriň zerurlygyny ýüze çykarýar. «Ylymly ýaşlar berkararlygyň binýady» ady bilen geçirilýän ylmy taslamalaryň sergi bäsleşigi hut şol ugra gönükdirilendir. Şu ýerde bu gezekki bäsleşigiň geçen ýylkydan aýratynlygyny bellemek ýerlikli bolsa gerek. Geçen ýylky ylmy taslamalara «Bilim — Ylym — Önümçilik» ugry boýunça seredilen bolsa, bu gezek ol ugur has kämilleşdirilip, şeýle hem bäsleşige gatnaşyjylaryň taýýarlyk derejesi göz öňünde tutulyp, işlere «Ylym — Önümçilik — Işewürlik» ugry boýunça garaldy. Alymlaryň biri: «Örän güýçli işeňňirlik ylmyň häsiýetli tarapydyr» diýip belläp geçipdir. Dogrudanam, ylymda ilkinji zerurlyk bolan üşüklilikden, zehinden soňky möhüm zat işeňňirlik hasaplanýar, sebäbi anyk ylmy netijä diňe irginsizlik, uly hyjuw, «köp çaý sowatmak» bilen ýetilýär. Sergi bäsleşiginiň geçiş aýratynlygy, hödürlenen işleriň ylmy derejesi, önümçilik ähmiýeti dogrusynda Ýaş alymlar merkeziniň alym kätibi Göwher Gelenowa şeýle gürrüň berdi: — Ylma höwesli ýaşlary ýüze çykarmak, olary tutumly ylmy işlere höweslendirmek, halypaçylyk goldawyny bermek meseleleri ýurdumyzyň bilim, ylym, ýaşlar syýasatynda möhüm orun eýeleýär. Bu wajyp meseleler «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda», «Türkmenistanda ýaşlar baradaky döwlet syýasatynyň 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasynda» we ony amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň meýilnamasynda öz giňişleýin beýanyny tapdy. Bazar ykdysadyýeti şertlerinde ýurduň ykdysady ösüşinde hususy pudagyň wekillerine aýratyn orun berilýär. Önümçilikde erkin we adalatly bäsleşigiň ösmegi netijesinde, ykdysady kuwwat berkeýär, pugtalanýar. Milli Liderimiziň tagallasy bilen biziň ýurdumyzda hem kiçi we orta işewürlik yzygiderli goldanylýar. Şonuň netijesinde, milli ykdysadyýetimiziň dürli ugurlary boýunça täze-täze önümçilikler kemala gelýär. Bu gezekki bäsleşige hödürlenen taslamalaryň arasynda şeýle önümçiliklere ornaşdyrmak mümkinçiligi ýokary taslamalar kän. Olaryň hatarynda Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetinden, Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutyndan, Türkmen oba hojalyk institutyndan, Türkmenistanyň Döwlet energetika institutyndan, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Himiýa institutyndan hödürlenen taslamalaryň birnäçesini görkezmek bolar. Bellemeli zat, ýurdumyzyň baş şäherini ösdürmegiň çäklerinde ýakynda «Aşgabat-siti» täze ýaşaýyş toplumynyň düýbi tutuldy. Geljekde «akylly» megapolise öwrüljek «şäher içindäki şäheriň» taslamasyny durmuşa geçirmekde häzirki zaman innowasiýasynyň iň soňky gazanylanlary ulanylar. Eminler toparynyň agzalarynyň bellemegine görä, «Awtomatlaşdyrylan duralga», «Akylly öý» (Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika instituty), «Akylly şäher» (Halkara ynsanperwer ylymlary we ösüş uniwersiteti), «Ýaşaýyş jaýlaryny ýylatmakda sarp edilýän energiýany hasaplaýjy sanly gurluşyň taslamasy» (Türkmenistanyň Döwlet energetika instituty) ýaly işler bu iri taslamany durmuşa geçirmekde peýdalanylyp bilner.

Sergi bäsleşigine hödürlenen işler bilen tanşanyňda, ilkinji nobatda, taslamalaryň köpugurlylygy ünsüňi çekýär. «Programmirleme dillerini öwrediji elektron gollanma», «Häzirki zaman online sapaklary», «Elektron maglumat üpjünçiligi» (Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersiteti) atly işler sanly ulgam bilen baglanyşykly bolsa, «Adam bedenindäki patologiki hadysalaryň wirtual modeli», «Latyn — türkmen elektron sözlügi» ýaly taslamalar lukmançylyk ugrundan taýýarlanylypdyr. «Nebit we gaz senagatynyň turbageçirijileriniň gurluşyk proseslerini optimizirlemek üçin robotizirlenilen innowasion tehnologiýa» (Ýagşygeldi Kakaýew adyndaky Halkara nebit we gaz uniwersiteti) taslamasy nebitgaz ulgamyna degişli bolsa, «Ykdysadyýetde neýron tor tehnologiýasyny ulanmagyň we onuň Python programmirleme dilinde programmasyny düzmegiň mümkinçilikleri», «Öý hojalygynda sanly ulgamyň mümkinçiliklerinden peýdalanyp, maliýe serişdelerini tygşytlamagyň ýollaryny seljermek» ýaly işler sanly ykdysadyýet ugruna degişlidir. Mundan başga-da, kiberhowpsuzlyga, oba hojalygyna, dizaýnerçilige, elektroenergetika, himiýa, biologiýa, sungat ugurlaryna degişli döwrebap taslamalar bar. Şeýlelikde, bäsleşige gatnaşan maksada okgunly, yhlasly ýaş alymlara ylmy taslamalaryny geljekde hem dowam etdirmeklerini, ýurdumyzyň ösüşlerine mynasyp goşant goşmaklaryny arzuw edäýmek galýar