• 17/02/2022
• 981

Türkmenistanyň ýokary okuw mekdepleriniň arasynda Maglumat howpsuzlygy boýunça olimpiada geçirildi

Türkmenistanyň Ýokary okuw mekdebi    görnükli  sanawdaky   ornuny berkitdi.
Biziň gazetimiz, eýýäm 2021-2022-nji okuw ýylynyň ilkinji günlerinde Britaniýanyň «Times Higher Education (THE)»  žurnaly nobatdaky her ýylda geçirilýän iň gowy Ýokary okuw jaýlarynyň Halkara sanawyny – THE World University Rankings-2022 neşir etdi diýip  ýazdy. Ilkinji gezek bu setirde Türkmenistanyň Ýokary okuw mekdebi, Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika instituty ýerleşdirildi. Times Higher Education dünýäniň iň ýokary derejeli Ýokary okuw jaýlarynyň görkezijisi bolup durýar. Ol taýýarlanylanda, köp sanly talaplar ulanylyp, olaryň içine-sanly bilim ulgamy, degişli esasy pudaga täsir, halkara hyzmatdaşlygyň ösüş dinamikasy, ylmy makalalaryň neşir edilmegi we umuman alanyňda, häzirki gözleg işleriniň toplumy, ýokary hünärli hünärmenleri taýýarlamagyň hilini yzygiderli ýokarlandyrmaga gönükdirmeler girýär.                                                                                                               
Ýurdumyzyň bu Ýokary okuw mekdebi ýene-de iki sany görnükli orny –       «AD Scientific Index» и «World University Rankings» eýeläp Halkara arenada ýerini berkitdi. Olaryň biri, Aziýanyň ylmy institutlarynyň arasynda Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň ýokary bäsdeşlik ukybynyň bardygyna şaýatlyk edýär, beýlekisi onuň dünýädäki Ýokary okuw mekdepleriniň arasynda abraýly ornunyň bardygyny nygtaýar.
Dünýä reýting hereketiniň koordinat ulgamyna şeýle çalt giriş, Döwlet ösüşiniň ylym we bilim ugrunda esasan işjeň rasionalizasiýasy bilen kesgitlenip,bu ugurda Türkmen Ýokary okuw mekdebiniň işi, ilkinji nobatda önümçilik pudagynda degişli taslamalaryny öňe sürmäge gönükdirilen we milli ykdysadyýeti döwrebap sanly ulgama geçirmek wezipeleri bilen baglanyşykly başlangyçlardyr. Bu ugurda wajyp orny Ýokary okuw mekdebiniň talyplaryny we ýaş mugallymlaryny  birleşdirýän Ýaş alymlar geňeşi eýeleýär. Institutyň bu ylmy gurluşynyň işlän ýyllarynda oýlanyp tapylan işler, döwlet we halkara derejesindäki iri ýaryşlarda we sergilerde aýratyn ünsi çekdi we olaryň awtorlary baýraklaryň derejesine baglylykda laureatlar, ýeňijiler ýa-da baýrak gazananlar diýen hormatly atlara eýe boldular. Däp bolşy ýaly TT we II-niň Ýaş alymlar geňeşinide ýokary ýylyň talyplary ýaş ýoldaşlaryna ylmy ugry, geljekki gözlegleriň ileri tutulýan ugurlaryny saýlamagy, oýlap tapan we innowasion ideýalaryny durmuşa geçirmäge höwes bilen kömek edýärler. 
Mundan başga-da, şeýle terbiýeçilik okuwy talyplyk ýyllarynyň gutarmagy bilen tamamlanmaýar, okuwyny tamamlan uçurymlar, ýaş ýokary derejeli hünärmenler hökmünde gaýdyp gelýärler. Olaryň arasynda talyplyk ýyllaryna işjeň gatnaşan Ýokary okuw mekdebiniň Ýaş alymlar geňeşiniň  häzirki başlygy Mekan Akmammedow bar. Diňe şu okuw ýylynda, Türkmenistanyň Telekommunikasiýalar we informatika institutynyň öňki üç talyby - Begenç Annaýew, Döwran Suhanow we Şirmuhammet Wepaýew institutyň mugallymlar düzümine goşuldy. Bularyň hemmesi biziň ýurdumyzyň ukyply ýaşlar  jemgyýetinde belli şahsyýetler. Olar hem özleriniň önümçilikde talap edilýän Innowasion işleriniň  ilkinji ädimlerini, Ýokary okuw mekdebiniň ylmy bileleşiginde başladylar. Ýaş alymlar geňeşiniň işjeň agzalary hökmünde, olar birnäçe gezek abraýly bäleşiklerde ýeňiş gazandylar. Sanlylaşdyrma döwründe giňden ýaýran "akylly" öýleriň taslamalary,  “akylly” tehnologiýalaryň bir topary talyplara nusgalyk münberiň depesine basgançakdan ynamly çykmaga wada berdi. Ylmy üstünlikleriniň hazynasyna her ýyl dürli çäreleriň baýraklary goşulýar. Häzirki wagtda Ýokary okuw mekdebiniň Ýaş alymlar geňeşiniň goldawy bilen talyplar we beýleki ýaş mugallymlar importyň ornuny tutmak we talap edilýän innowasiýa önümlerini döretmek üçin işjeň işleýärler. Soňky wakalar el telefonlarynyň häzirki zaman görnüşlerini, akylly öý elementleri: tokdürtgiçler, togy öçürip-ýakyjylar, temperatura we çyglylyk datçikleri we başgalary öz içine alýar. Bu "akylly" enjamlaryň tapawutly aýratynlygy, gurnamagynyň ýönekeý bolmagydyr we olar ykjam programma arkaly ulanyjynyň smartfon ýaly degişli enjamyna aňsatlyk bilen birigip bilýärler. Geljekde şeýle “akylly” elementleriň gerimini giňeltmek göz öňünde tutulýar. Hususan-da, ekranda tüsse we suwuň syzmagyny, gazyň syzmagyny, temperaturany we çyglylygyny kesgitlemek üçin "akylly" - içerki meýilleşdiriji jaňly sagat, çyra, öý gözegçiligi üçin simsiz düwmeler we ş.m enjamlary öndürmek meýilleşdirilýär.
Ýaş alymlar geňeşiniň beýleki ugurlarynyň arasynda awtomatlaşdyrylan ýyladyşhanany öndürmek bar. Şeýle ýyladyşhanana ilkinji gezek 2017-nji ýylda paýtagtymyzyň botanika bagynda oýlanyp tapyldy we üstünlikli synag edildi.                   TT we II-niň Merkezi alymlar geňeşiniň häzirki başlygy Mekan Akmammedow onuň bezegine işjeň gatnaşdy. Häzirki wagtda bolsa, Aragatnaşygyň  radiotehnologiýalary fakultetiniň üçünji ýyl talyplary Daýanç Ýazlakow bilen Sapargeldi Rejepowyň tejribelik işinde işleýän “akylly” ýyladyşhanany kämilleşdirmek taslamasyna ýolbaşçylyk edýär. Bu ykjam agro-obýektiň ähli funksiýalary, temperaturany we çyglylygy, kölegäni, suwaryş ulgamyny we ş.m. gözegçilik we kadalaşdyrmakdyr, ol bolsa, - "akylly" ýyladyşhananyň elektron ulgamyna utgaşdyrylan gadjet arkaly dolandyrylyp bilner.
Talyplar Jepbarguly Suhanliýew we Suhrap Ataniýazow birleşip, wirtual hakykat tehnologiýasyny ulanyp umumy taslama üstünde işlediler. Ýaş täzelikçi, Maglumat ulgamlarynyň howpsuzlygy fakultetiniň birinji ýyl talyby Ahmet Şyhlyýew gaty kiçi ýaşly okuwçylar üçin mugallymy “çalşyp bilýän” robot modelini döretdi. Oýun görnüşinde şeýle üýtgeşik terbiýeçilikde çagalar türkmen elipbiýiniň harplaryny üstünlikli özleşdirip bilerler. Geljekde bu oýlap tapyşyň awtory roboty başga dillerde gürleşmegi "öwretmegi" meýilleşdirýär. Talyplaryň oýlap tapan ýene bir enjamy, häzirki döwürde meşhurluk gazanan tigire oturdylýan tizlik ölçeýji spidometr. Onuň bir bölegi rula, beýlekisi tigir bilen berkidilýär. Umuman alanyňda, tizlik ölçegçisi welosipedçiniň haýsy tizlige münýändigini, bu türgenleşige näçe kaloriýa sarp edýändigini aňsatlyk bilen kesgitleýär. Bu enjamy dörediji Maglumat ulgamlarynyň howpsuzlygy fakultetiniň birinji ýyl talyby Mekan Seýitkuliýew. Ýokardaky ugurlardan başga-da, Ýaş alymlaryň geňeşi institutyň okuw prosesi bilen tanyşdyrmak maksady bilen programma üpjünçiligini öndürýär we kämilleşdirýär.
TT we II-niň Ýaş alymlar geňeşi ýokary ýurdumyzda okuw mekdebiniň ýanynda ilkinji hojalyk jemgyýeti “Sanly çözgüt IT meýdançasyny” döretmek meselesinde bir täzelikçi bolmagy, ýurdumyzyň beýleki ýokary okuw mekdeplerinde we gözleg institutlarynda şunuň ýaly tejribäni ýaýratmak üçin möhümdir. Ýokary okuw jaýynyň Ýaş alymlar geňeşiniň ýokary derejeli maglumat beriş saparyndan görnüşi ýaly, bu ýerde joşgunly ylmy döredijilik atmosferasy höküm sürýär.
Bu ýaşlar bileleşiginiň agzalarynyň hemmesi diýen ýaly täze awtorlyk açyşlary, gyzykly täzeçillik ideýalaryny ösdürmegiň üstünde işleýär. Umuman aýdanyňda, ylm we bilim üstünlikleri, Ýaş alymlar geňeşiniň ulgamynyň ýokary okuw jaýlarynda döretmek we netijeli işleri Ýokary okuw mekdebiniň ylmy durmuşyny baýlaşdyryp, sanlylaşdyrma pudagynda döwlet maksatnamalarynyň üstünlikli durmuşa geçirilmegine, şeýle hem Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň Türkmenistanyň Ýokary okuw mekdepleriniň abraýly dünýä sanawyna goşulmagy bilen baglanyşykly başlangyçlaryna möhüm goşant goşýarlar. Bu gurluşly ylmy bölünişikler Türkmenistanyň ýokary okuw mekdepleriniň dünýä giňişliginde abraýyny ýokarlandyrmaga, Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzyň mundan beýläk-de innowasiýa ösüşine köp derejede goşant goşýar.